Avtohalokatlar amerikaliklarga yiliga 871 milliard dollardan ko‘proq zarar keltiradi. Avtotransportga yetkazilgan zarar, tibbiy to‘lovlar va ruhiy salomatlik o‘rtasida avtohalokatga uchraganlik bilan bog‘liq xarajatlar hayratlanarli darajada yuqori. Ko‘pchilik uchun yo‘l-transport hodisalari juda og‘ir moddiy, ma‘naviy hayotga ta’sir qiladi va ruhiy halokatga olib keladi. Amerikaliklarning 70 foizdan ortig‘i 1000 dollardan kam jamg‘armaga ega va odamlarning deyarli yarmi 400 dollar to‘lash uchun shaxsiy buyumlarini sotishga majbur bo‘lishlarini tan olishadi. Avtohalokatlar bilan bog‘liq zararni to‘lashga yordam berish uchun ko‘plab baxtsiz hodisalar qurbonlari avtohalokat ishi bo‘yicha sudga murojat qiladi. Ishlarning aksariyati suddan tashqari kelishuv orqali hal qilinadi. Biroq, ba’zi odamlar hali ham sudya va hakamlar hay’ati oldida sudlashishga majbur. Sud muhokamasi davomida sudya va hakamlar hay’atiga ishning nozik tafsilotlarini tushunishda yordam berish uchun advokatlar tomonidan ekspert guvohlari chaqirilishi mumkin. Bu guvohlar yetkazilgan zararning qiymatini, jarohatlarning og‘irligini aniqlashga yordam berishi yoki hatto sudga aybni aniqlashga yordam berishi mumkin.
Ekspert guvohlar kim? 702-sonli qoidalariga ko‘ra, ekspert guvohi – bu “Guvoh sifatida malakali shaxs. Bilim, ko‘nikma, tajriba, tayyorgarlik yoki ta’lim bo‘yicha mutaxassis.” Umuman olganda, ekspert guvohlar – bu muayyan sohada tajribaga ega bo‘lgan, ish bo‘yicha tanqidiy fikrlarni taqdim eta oladigan odamlar. Aniq bo‘lishi uchun, ekspert guvohlari baxtsiz hodisaga guvoh bo‘lishlari shart emas va ular “o‘z sohalarida eng yaxshi” bo‘lishlari ham shart emas. Ular shunchaki ish uchun tegishli bo‘lgan ma’lum bir sohada malakali, foydali va ishonchli odamlardir. Avtohalokat holatlari ko‘plab harakatlanuvchi qismlarni o‘z ichiga oladi. Sudya va hakamlar hay’ati ayb, yetkazilgan zarar va jarohatning og‘irligini aniqlashi kerak va bu ko‘pincha bu ekspert guvohlarning ma’lumotlarini talab qiladi – ular sudni murakkab zarar hisob-kitoblari va jarohat tafsilotlari haqida xabardor qilish uchun tajriba va tegishli bilimga ega.
Avtohalokat holatlarida muntazam ishtirok etuvchi barcha turdagi ekspert guvohlari va tibbiy ekspertlar kiradi. Har yili avtohalokatda 3 milliondan ortiq odam jarohat oladi. Ushbu jarohatlar jabrlanuvchining hayotini o‘zgartirishi, buzishi va moliyaviy jihatdan qiyin holatga keltirishi mumkin. Tibbiy ekspertlar baxtsiz hodisada olingan jarohatlar turi, bu jarohatlar kundalik hayotga qanday ta’sir qilishi va da’vogar yoki sudlanuvchiga ushbu jarohatlarning umumiy xarajatlari haqida tushuncha beradi. Buxgalteriya hisobi bo‘yicha ekspertlar: Avtohalokatlar ko‘pincha xarajatlarning birlashishini o‘z ichiga oladi. Avtomobilning o‘ziga yetkazilgan jismoniy zarardan tortib ish vaqti, tibbiy to‘lovlar va ruhiy salomatlik to‘lovlarigacha, avtohalokatga qadar aniq pul ko‘rsatkichini aniqlash qiyin jarayon hisoblanadi. Buxgalteriya hisobi bo‘yicha mutaxassislar (yoki iqtisodchi ekspertlar) sudyaga yoki sudyaga da’vogarga to‘langan zararning to‘liq hajmini tushunishga yordam berish uchun kerak bo‘ladi. Amerika Sertifikatlangan Buxgalterlar Institutidagi barcha buxgalterlarning taxminan 12 foizi ekspert guvohlari sifatida xizmat qiladi.
Baxtsiz hodisalarni qayta qurish bo‘yicha mutaxassis (O‘zbekistonda sud avtotexnika ekspertlari): Avtohalokat ishining eng katta tarkibiy qismlaridan biri bu “ayb”. Baxtsiz hodisalarni rekonstruksiya qiluvchilar (yoki to‘qnashuvni qayta qurish bo‘yicha mutaxassislar) avariya dalillarini ko‘rib chiqishlari va avariya qanday sodir bo‘lganligini aniqlashlari mumkin bo‘lgan ixtisoslashgan shaxslardir. Odatda, bu halokat rasmlari, politsiya hisobotlari, boshqa ma’lumotlar, guvohlar va transport vositalarining joylashishini o‘z ichiga oladi. Baxtsiz hodisani qayta tiklash bo‘yicha mutaxassis butun baxtsiz hodisani video shaklida qayta yaratishi mumkin va ular sud ishlarida ham, sug‘urta da’volarida ham o‘ta muhim dalil bo‘lishi mumkin.
Ruhiy salomatlik bo‘yicha ekspertlar: Avtotransport hodisalari ruhiy kasalliklarning eng keng tarqalgan sabablaridan biridir. So‘nggi tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, avtohalokatdan omon qolganlarning 39 foizdan ortig‘i ruhiy kasalliklarni boshdan kechiradi va uchdan bir qismi baxtsiz hodisa bilan bog‘liq depressiya va xavotirni boshdan kechiradi. Ruhiy salomatlik bo‘yicha mutaxassislar da’vogar oldida turgan har qanday ruhiy salomatlik muammosini o‘ylab ko‘rishlari mumkin.
Telekom mutaxassisi: Mobil telefonlar har to‘rtta avtohalokatdan birida ishtirok etadi. SMS yozish va mashina haydash nihoyatda xavflidir va ekranga tikilib qolgandan keyin miyangiz atrofingizga moslashishi uchun o‘rtacha 13 soniya vaqt ketadi. Telekom mutaxassislari uyali aloqa qurilmalari avariyada rol o‘ynagan-o‘ynamaganligini aniqlash uchun batafsil qo‘ng‘iroq va matnli yozuvlarni taqdim etishi mumkin — bu xatoni aniqlashga yordam beradi.
Muhandislik bo‘yicha mutaxassis: Ba’zida davlat infratuzilmasi avariyada rol o‘ynashi mumkin. Muhandislik bo‘yicha mutaxassislar yo‘l dizayni, ko‘prik qurilishi va avtomobil dizayni bo‘yicha muhim tafsilotlarni taqdim etadi. To‘qnashuvni tabiatiga qarab, siz ushbu asosiy guruhga kirmaydigan qo‘shimcha turdagi ekspert guvohlarini ham talab qilishingiz mumkin. Bularga kasbiy ekspertlar, qo‘shimcha moliyaviy ekspertlar va ixtisoslashgan tibbiy ekspertlar kirishi mumkin. Ekspert guvohlari ko‘pincha avtohalokatdan oldingi holatlarni ochib berishadi.
X.Sulaymonova nomidagi RSEMning Qashqadaryo viloyati bo‘limi mudiri J.H.Umidillaev