Sud transport-trasologik (izshunoslik) ekspertizasi
Transport vositalarining tekshirilayotgan hodisaga tegishliligi va hodisaning umumiy mexanizmini tadqiq qilish sud transport-trasologik ekspertizasining mavzusidir.
Sud transport-trasologik ekspertizasi predmeti: transport vositasining, boshqa moddiy ob’ektlarning, odamlarning, hayvonlarning ta’siri natijasida yo‘l-transport hodisasi joyida paydo bo‘lgan izlarni o‘rganish asosida ekspert tomonidan aniqlangan holatlar (faktik ma’lumotlar) hisoblanadi;
Sud transport-trasologik ekspertizasi ob’ektlariga transport vositalaridagi jarohatlar, izlar, jinoiy ish materiallari (hodisa bo‘yicha tuzilgan birlamchi hujjatlar, ayrim hollarda voqea joyi hamda transport vositalarining suratlari) va boshqa ma’lumotlar kiradi.
Transport vositalaridagi shikastlarning hosil bo‘lishi mexanizmi, transport vositalarining hodisa paytidagi bir-biriga nisbatan holatlari, to‘qnashuv yo‘lning qatnov qisminning qaerida yoki qaysi tomonida sodir bo‘lganligi, to‘qnashuv vaqtida transport vositalarining statik yoki dinamik (turgan yoki harakatda bo‘lgan) holatini aniqlash kriminalistika va avtotexnika sohasidagi bilimlar asosida amalga oshiriladi.
Ushbu ekspertiza quyidagi masalalarni hal etadi:
– transport vositalaridagi jarohatlarning hosil bo‘lish mexanizmini aniqlash;
– to‘qnashuv vaqtida transport vositalari bir-biriga nisbatan qanday holatda bo‘lganini aniqlash;
– to‘knashuv vaqtida transport vositalariniig bo‘ylama o‘qlari o‘zaro (bir-biriga nisbatan) qanday burchak ostida bo‘lganini aniqlash;
– transport vositalari dastlab va keyinchalik qaysi qismlari bilan to‘qnashganini belgilash (birlamchi to‘qnashuv, ikkilamchi to‘qnashuv);
– voqea joyidagi izlarga ko‘ra hodisa qanday tarzda boshlanganligi aniqlash;
– to‘qnashuv joyi yo‘l qatnov qismining qaerida bo‘lganini aniqlash;
– to‘qnashuv yo‘l qatnov qismining qaysi tomonida sodir bo‘lganini aniqlash;
– to‘qnashuv vaqtida transport vositalari yo‘l o‘qiga nisbatan qanday burchak ostida bo‘lganini aniqlash;
– to‘qnashuv vaqtida transport vositalari harakatda bo‘lgani yoki ularning bittasi to‘xtab turganini bo‘lganini aniqlash.
Transport-trasologik ekspertizasiga tekshiriladigan transport vositasi yo‘l transport hodisasidan keyingi holati o‘zgarmasdan taqdim etilishi shart. Muayyan yo‘l-transport hodisasi takrorlanmas voqeadir, shu sababli transport vositasidagi shikastlar o‘zgartirilgan yoki ta’mirlangan bo‘lsa ushbu ekspertizaning bir qator masalalarini yechish imkoni bo‘lmaydi.
Ekspertiza oldiga hal etish uchun qo‘yilgan savollarning muvaffaqiyatli hal etilishi taqdim etilgan hujjatlarning to‘liq va sifatli bo‘lishiga ham bog‘liq. Hujjatlarning to‘liq bo‘lmasligi, yo‘l-transport hodisasi chizmasi va voqea joyini ko‘zdan kechirish bayonnomasidagi o‘lchovlarning bir-biriga mos kelmasligi yoki umuman aks ettirilmaganligi, savolni hal etish imkoniyatini kamaytiradi. Shunga ko‘ra, ekspertizaga taqdim etiladigan ma’lumotlarga mos ravishda hal etish uchun savollar qo‘yilishi kerak.
Transport trasologik ekspertizasi oldiga qo‘yilgan savollarning turiga qarab ekspertga taqdim qilinadigan ob’ekt va ma’lumotlar belgilanadi. Masalan:
– transport vositalaridagi shikastlanishlarning hosil bo‘lishini, ularning bir-biriga nisbatan joylashuvi va holatlarini, harakatda bo‘lgan yoki bo‘lmaganligini aniqlash masalasi transport vositalaridagi izlar va jarohatlarni tadqiq qilish hamda jinoiy ish bilan tanishib chiqish yo‘li bilan hal etiladi.
– to‘qnashuv joyini aniqlash uchun jinoiy ishdagi voqea joyini ko‘zdan kechirish bayonnomasi, chizmalar, fotosuratlar va boshqa hujjatlardan foydalaniladi.