Yong‘inlar tahlili shuni ko‘rsatdiki, joriy yilning 9 oy davomida turli sabablarga ko‘ra sodir etilgan yong‘inlar fakti bo‘yicha ekspertiza uchun taqdim etilgan materiallar ko‘p sonli materiallarni tashkil etgan.
Yong‘in tekshiruvlariga hozir har qachongidan ham ko‘proq e’tibor qaratilmoqda.
Yong‘in sababini aniqlash odatda yong‘inni tekshirishning asosiy elementidir. Yong‘in hodisasi bilan bog‘liq keyingi harakatlar yo‘nalishi bunga bog‘liq.
Yong‘inlarning paydo bo‘lishi birinchi navbatda insonlarning harakatlari yoki harakatsizligi natijasidir.
Yong‘in jinoiy harakatsizlik, qonunga ko‘ra normal ishlashini ta’minlashi shart bo‘lgan shaxslarning beparvoligi va shuning uchun muayyan ob’ektning yong‘in xavfsizligi natijasida yuzaga kelishi mumkin. Yong‘in jinoiy harakatlar – mulkni yo‘q qilish yoki buzish, shuningdek boshqa jinoyatlarni yashirishga qaratilgan o‘t qo‘yish natijasida bo‘lishi mumkin.
Yong‘in sabablari odatda uch guruhga bo‘linadi.
Birinchi guruhga beparvolik, yong‘inga ehtiyotkorsizlik bilan munosabatda bo‘lish, shuningdek yong‘in havfsizligi qoidalariga rioya qilmaslik bilan bog‘liq sabablar kiradi.
Yong‘in sabablarining ikkinchi guruhiga tabiat kuchlari ta’siridan kelib chiqadigan sabablar kiradi: o‘z-o‘zidan yonish, chaqmoq oqimlari, quyosh nurlarining to‘planishi va boshqalar
Yong‘in sabablarining uchinchi guruhi turli sabablarga ko‘ra o‘t qo‘yishdir.
Ushbu toifadagi amaliyot shuni ko‘rsatadiki, aksariyat hollarda jinoyat ob’ekti fuqarolarning turar-joy binolari va turar-joy binolari, shuningdek, uy-joy mulkdorlari tomonidan turar-joy binolari hovlilarida va qo‘riqlanmagan joylarda tunda qoldirilgan avtotransport vositalaridir, bezorilik yoki o‘z egalaridan o‘ch olish tuyg‘usi bilan sodir etilgan
O‘t qo‘yishning sabablari va usullari har xil. O‘t qo‘yish usullariga ko‘ra ularni beshta asosiy guruhga bo‘lish mumkin:
– Yonuvchan yoki yonuvchi materiallarning odatiy yong‘inga xavfli kontsentratsiyasi ostida, ma’lum sharoitlarda, maxsus tayyorgarlik va olov uchun muhim yong‘in impulslarini talab qilmaydigan o‘t qo‘yishlar;
– o‘t qo‘yish ob’ektining alangalanishini ta’minlash uchun o‘t qo‘yish joyida yig‘ilgan yoki tashqaridan olib kelingan yordamchi yonuvchan materiallar yoki moddalardan foydalangan holda o‘t qo‘yish;
– jinoiy harakatlarni amalga oshirishda ishonchlilik va maxfiylikni oshirish uchun, shuningdek, ma’lum bir vaqt uchun mo‘ljallangan maxsus texnik vositalardan, oldindan tayyorlangan o‘t qo‘yish vositalaridan foydalangan holda o‘t qo‘yish;
– o‘t qo‘yish, yong‘in xavfsizligi choralarini qasddan buzish yoki ehtiyotsizlikka taqlid qiluvchi sabablarga ko‘ra yong‘in sodir bo‘lishi uchun maxsus sharoit yaratish orqali sodir etilgan;
– bu holatlarning har qanday kombinatsiyasini ifodalovchi o‘t qo‘yish.
Ushbu holatlarning har biri yong‘inlarni tekshirishda hisobga olinishi kerak bo‘lgan o‘ziga xos xususiyatlarga ega.
Asosan, extimollik versiyasi bo‘yicha tergov har qanday yong‘inni tekshirishga kiritilishi kerak. Bunday hollarda voqea joyini sinchiklab ko‘zdan kechirmasdan va butun vaziyatni har tomonlama baholamasdan turib, yong‘in kelib chiqish sabablari haqida to‘g‘ri xulosa chiqarish mumkin emas.
O‘t qo‘yish jinoyat sodir etish usuli sifatida birovning mulkini olov orqali qasddan yo‘q qilish yoki shikastlashdir. Biroq, ushbu toifadagi jinoyatlarni tergov qilish amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, o‘t qo‘yish nafaqat bir qator jinoyatlarni sodir etish, balki allaqachon sodir etilgan jinoyatni yashirish, shuningdek, jinoyat sodir etish uchun qulay sharoit yaratish usulidir.
Sentabr oyining bir kuni Markazimizga sud-kimyoviy va yong‘in-texnik ekspertiza o‘tkazish to‘g‘risida qaror kelib tushdi va yong‘in ishi bo‘yicha ashyoviy dalillar va to‘plangan xujjatlar taqdim etildi. Ekspertiza yong‘in kelib chiqish sabablari haqida savollar qo‘yilgan.
To‘plangan ish materiallarini o‘rganib, voqea joyini ko‘zdan kechirish jarayonida quyidagilar ma’lum bo‘ldi: fuqaro N. o‘zining shaxsiy avtomashinasida uyiga yetib kelib, avtomashinani uy oldida qoldirib ketgan. Soat 04-30 da qo‘shnilar uy egasiga va o‘t o‘chirish bo‘linmasiga avtotransport vositasi yonayotganligi haqida xabar berishgan. Yaxshiyamki, o‘t o‘chirish ekipaji tezda yetib kelgan va yong‘inni o‘z vaqtida bartaraf etgan.
Yong‘in sodir bo‘lgan avtotransport vositasini ko‘zdan kechirilganda, avtotransport vositasining ikki joyida, ya’ni oldi kapotining ustki qismi va orqa bagaj qismida yong‘indan zararlanish alomatlari mavjudligi aniqlangan.
O‘t qo‘yish jinoyat sodir etish usuli sifatida birovning mulkini olov orqali qasddan yo‘q qilish yoki shikastlashdir.
Bu voqeani aytib berar ekanman, fuqarolarimizni hushyor va ehtiyotkor bo‘lishga, avtotransport vositalarini qo‘riqlanmagan joylarda qoldirmaslikka chaqirmoqchiman.
X.Sulaymanova nomidagi
Respublikas sud ekspertizasi markazi
Davlat sud eksperti
X.B.Yunusov