O‘zbekistonda amalga oshirilgan bozor islohotlari yangi yo‘nalish va kasblarning paydo bo‘lishining boshlanishini ko‘rsatdi. Ular orasida ko’chmas mulkni baholashni yangi faoliyat turi sifatida aniqlash mumkin. Baholash faoliyati iqtisodiyotni isloh qilish va huquqiy davlat yaratish jarayonining ajralmas atributiga aylandi.
Respublikada ko’chmas mulkni baholash xizmatlari rivojlanayotgan bozor iqtisodiyoti rivojlanishining dastlabki bosqichlaridanoq talab qilingan. Davlat mulkini xususiylashtirishni kengaytirish, korxonalarning ustav kapitaliga kiritilgan ko‘chmas mulkni ko‘paytirish, ko‘chmas mulk garovi bilan kreditlashni va ko‘chmas mulk bilan bog‘liq boshqa fuqarolik-huquqiy bitimlarni rivojlantirish, birinchi navbatda, mulkdorlar sinfini shakllantirish va rivojlantirishga qaratilgan. baholash tuzilmalarining majburiy ishtiroki. Ko’chmas mulkni baholash soliq, investitsiya, sug’urta va boshqalarda qo’llaniladi. Shuningdek, kreditlash sohasida ham unchalik katta ahamiyatga ega emas. Qarz oluvchining to’lovga qodir bo’lmagan taqdirda, uni bozorda majburiy sotish paytida qarz beruvchi olishi mumkin bo’lgan ko’chmas mulkning garov qiymati kreditni ta’minlashi kerak. Bu risk komponenti miqdori bo’yicha bozor qiymatidan kamroq. Uning noto’g’ri belgilanishi moliya instituti tomonidan berilgan kredit summasining kam baholanishiga (qarz oluvchi tomonidan moliyaviy resurslarning etishmasligi) yoki ortiqcha baholanishiga (garov ta’minotini majburiy sotish natijasida bankning zarar ko’rish xavfi) olib keladi. Shu bilan birga, baholash faoliyati haqida gapiradigan bo’lsak, sud jarayonlari kabi ijtimoiy hayot sohasiga to’xtalmaslik mumkin emas. Fuqarolik va xo’jalik yurisdiktsiya sudlari merosni taqsimlash, nikohni bekor qilish, ko’chib o’tish va ko’chirish, noqonuniy foydalanishdan voz kechish, mulkni tan olish to’g’risidagi da’volarni ko’rib chiqishda, qoida tariqasida, muayyan ko’chmas mulkning qiymati nizo predmeti hisoblanadi. huquqlar, bitimlarning haqiqiy emasligi va boshqa ko’plab narsalar, bunda nizo ob’ektining qiymatini aniqlaydigan mutaxassislarsiz amalga oshirish mumkin emas.
Mamlakatimizda ko‘chmas mulkni baholash tizimini qurish ishlari izchil davom ettirilmoqda. Uni tashkil etish uchun, albatta, xalqaro tajribadan foydalaniladi, ammo qiyinchiliklar aynan milliy xususiyatlarni hisobga olishdadir.
Respublika sud ekspertizasi markazi, sud-qurilish texnikaviy ekspertizasi bo‘limi
davlat sud bosh eksperti Z.M.Maxmudova