Bizning nashrlar

IZSHUNOSLIK EKSPERTIZASI: XUSUSIYATLARI, TEKSHIRUV TURLARI VA AMALGA OSHIRISH TARTIBI.

28/08/2024
rsem
  1. Izshunoslik tekshiruvining xususiyatlari?
  2. Izshunoslik tekshiruvining turlari?
  3. Izshunoslik tekshiruv qanday o’tkaziladi?

Barcha turdagi tergov bosqichlarining birinchi qismida, hodisa sodir bo’lgan joyni aniqlash, qayd etish, izlarni va ashyoviy dalillarni olish turadi. Bu izlar kimga yoki nimaga tegishli, ular qanday paydo bo’lgan, sabab-natija munosabatlari qanday bo’lishidan qat’iy nazar, izshunoslik ekspertiza xulosasisiz bunday dalillarning mavjudligi o’z axamiyatini yo’qotishi mumkin.

Izshunoslik tekshirishning xususiyatlari?

Izshunoslikda o’rganiladigan izlarni tor ma’noda idrok etib bo’lmaydi. Tabiatiga ko’ra ular:

  1. Materiallar – to’qnashuv, baxtsiz hodisa yoki jinoyat sodir etish natijasida ba’zi obyektlarni boshqalarga ko’chib o’tishi. Bular poyafzal, qo’llar, asboblar, avtomashinalarning izlari.
  2. Izlar – obyektlar. Ushbu turkumga muhrlar (plombalar), qulflar, kiyimlar, qoldirib ketilgan parcha bo’laklari va boshqa mahsulotlar kiradi.
  3. Izlar – moddalar. Bunga qon, bo’yoq, yoqilg’i va moylash materiallari, harakat yo’nalishi belgilari bo’lgan chiqindi qoldiqlari kiradi.

Ko’plab muammolarni hal qilish, xususan, vaziyatni tahlil qilish yordamida izlarining paydo bo’lish mexanizmini aniqlash uchun ba’zi izlar, izshunoslikdan tashqari, boshqa mutaxassislar tomonidan o’rganiladi mumkin. Tadqiqot izshunoslikdan tashqari, tibbiy, kimyoviy, ballistik va materialshunoslik tadqiqotlari yordamida komissiyaviy yoki kompleks ekspertiza orqali amalga oshirilishi mumkin.

Izshunoslik tekshiruvlarining turlari?

Yechilishi kerak bo’lgan vazifalarga va tekshirish obyektlariga qarab, izlarni tekshirishning bir necha turlarga va kichik turlarga ajratiladi:

  1. Gomeoskopik – inson izlari bilan bog’liq barcha turdagi tadqiqotlar: barmoq izlari, poyabzal izlari, oyoq izlari, protezlar, tishlar, lablar, teri.
  2. Mexanoskopik – asboblar va asboblar qoldirgan izlarni o’rganish, kiyim-kechak, qulflar, tugunlar, muhrlar, parchalarning mexanik shikastlanishi.
  3. Transport izshunoslik – hodisa jarayonini tiklash uchun tirnalishlar, qirilishlar, shikastlanishlar, shina izlarini tekshirish va aniqlash tadqiqotlar.
  4. Hayvon izlarini o’rganish – panjalar, taqalar, tishlar va boshqalar izlarini o’rganish.

GOST R 57428-2017 tomonidan tasdiqlangan tasnifdan xulosa qilishimiz mumkinki, izshunoslik tekshiruv paytida odamlar, hayvonlar, asboblar va transport vositalari qoldirgan izlar o’rganiladi.

Tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organ mansabdor shaxsining, surishtiruvchining, tergovchining, prokurorning yoki sudyaning qarori, sudning ajrimi sud ekspertizasini o’tkazish asoslaridir (Sud ekspertizasi to’g’risidagi qonun, 17-modda).

Advokat so’roviga ko’ra tadqiqotlar iqtisodiy, fuqarolik va ma’muriy ish yuritilayotganda ishni sud muhokamasiga tayyorlash chog’ida yoki sud muhokamasi jarayonida davlat sud-ekspertiza muassasalari va nodavlat sud-ekspertiza tashkilotlari tomonidan shartnoma asosida ishonch bildiruvchi shaxs roziligi bilan amalga oshiriladi. (O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori, 21.02.2023 yildagi 73-son)

Tadqiqotni tergovchi va suddan tashqari manfaatdor shaxslar ham amalga oshirishi mumkin. Bu, ayniqsa, YTH sodir bo’lgan taqdirda izshunoslik tekshiruv o’tkazish uchun to’g’ri keladi. Ishtirokchilar o’rtasida o’zaro da’volar mavjud bo’lsa, jabrlanuvchilar bor bo’lsa, shu jumladan jinoyatchi voqea joyidan qochib ketganda, u voqea sodir bo’lganidan keyin darhol amalga oshiriladi. Ammo manfaatdor tomon o’z tashabbusi bilan izshunoslik ekspertizasini tayinlashi  mumkin, agar:

  • YTH hodisa ishtirokchisi sud ekspertizasining obyektivligiga shubha qilsa;
  • Sug’urta kompaniyasi zararning baxtsiz hodisa bilan bog’liqligiga shubxalangan holatlarda to’lovni amalga oshirishdan bosh tortishlari mumkin.

Manfaatdor shaxs mutaxassis fikri olish orqali mustaqil tadqiqotga buyurtma berib, har qanday ekspertizani amalga oshirishi mumkin.

Izshunoslik tekshiruv qanday o’tkaziladi?

Tergov ishlari olib borilayotganda voqea joyida tergov organlari xodimlari tarkibiga kiruvchi kuzatuv mutaxassislari ishlaydi. Sud qarori yoki manfaatdor shaxsning tashabbusi bilan mustaqil ekspertlarni jalb qilish mumkin. E’tibor bering, faqat maxsus ma’lumotga ega va maxsus ruxsatnomaga ega bo’lgan mutaxassislar izshunoslik tadqiqotlarini o’tkazish huquqiga ega. Ba’zi aniq vaziyatlar uchun izshunos ekspertlaridan tashqari, materialshunoslar, shifokorlar, ballistiklar va boshqa ixtisoslashgan mutaxassislarni o’z ichiga olgan ekspertlar guruhini yig’ish kerak. Ariza, so’rov vaqtini kelishib, barcha manfaatdor tomonlarni xabardor qilgandan so’ng, xodimlar ish boshlaydilar.

Jarayon bir nechta majburiy bosqichlardan iborat:

  1. Taqdim etilgan hujjatlarni, shu jumladan ilgari o’tkazilgan tadqiqotlarni o’rganish, agar unga qarshi chiqish holati mavjud bo’lsa.
  2. Jamoaning voqea joyiga jo’nab ketishi. Voqea sodir bo’lgandan so’ng darhol favqulodda baholashni o’tkazish uchun ushbu bosqichni imkon qadar tezroq boshlash kerak.
  3. Izlarni yig’ish va yozib olish. Voqea joyida mutaxassislar dalillarni to’playdi, fotosuratlar va videolarni oladi va voqea diagrammasini tuzadi, muhim ma’lumotlarni qayd etadilar.
  4. Tadqiqot obyektini tekshirish. Voqea sodir bo’lgan holatlarni o’rganayotganda, transport vositasini tekshirish kerak, shu jumladan, transport vositasi to’siq qismlariga yoki avtoulovlarga xizmat ko’rsatish markaziga olib boorish kerak bo’lsa. Agar kerak bo’lsa, qisman qismlarga ajratishni amalga oshirish mumkin.
  5. Laboratoriya va boshqa maxsus tadqiqotlarni o’tkazish.
  6. Hodisaning kompyuter simulyatsiyasi. Voqea yoki tergov ostidagi boshqa hodisa qanday sodir bo’lganligini aniq ko’rsatash.

Amalga oshirilgan ishlar asosida traceolog ekspert barcha hisob-kitoblar va hisob-kitoblarni o’z ichiga olgan dalolatnoma tuzadi va xulosada aks ettiradi.

 

O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi X.Sulaymanova nomidagi RSEM
Davlat Sud Eksperti A.A.Yo’ldoshev

Skip to content