Bizning nashrlar

Transport baholash ekspertizasi o‘tkazish tartibi va ahamiyati

27/11/2023
rsem
  1. Bugungi kunda bozor iqtisodiyoti talablari hayotga chuqur kirib borishi bilan yo‘l transport xodisalari bo‘yicha transport vositalarini boholash tadqiqotlari katta ahamiyatga ega bo‘lmoqda.

Bunday tadqiqotlardan:

  1. Transport vositasiga yetkazilgan moddiy zarar miqdorini aniqlash.
  2. Transport vositasining bugungi kundagi bozor qiymatini aniqlash.
  3. Transport vositasini qoldiq qiymatini aniqlash.
  4. Transport vositasining ehtiyot qismlari (agregatlari) qiymatini aniqlash.

Transport vositasiga yetkazilgan moddiy zarar miqdorini aniqlash bo‘yicha ekspertizalar odatda yo‘l transport hodisasiga uchragan avtomashinalarga yetkazilgan moddiy zararni aniqlash uchun tergov-surishtiruv xodimi, yo‘l harakati xavfsizlik xizmati nozirlari tomonidan chiqarilgan sud transportni baholash ekspertizasi tayinlash haqidagi qaroriga asosan, xamda sudyaning qarori yoki sud tomonidan chiqarigan ajrimga ko‘ra o‘tkaziladi. Ayrim xolatlarda esa yuridik va jismoniy shaxslarning murojaatlariga ko‘ra mutaxassis fikri berish tariqasida o‘tkaziladi.

Bugungi kunda yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan kelib tushayotgan murojaatlarda: transport vositasi yo‘l transport xodisasiga uchraganligi, baxtsiz xodisa oqibatida ya’ni yong‘in, suv toshqinlari, kuchli shamol ta’sirida hamda o‘zga shahslar tomonidan transport vositasiga qasddan yetkazilgan moddiy zararlarning miqdorini aniqlash va aniqlangan summalarni sug‘urta kompaniyalari orqali to‘lov undirish maqsadida amalga oshirilmoqda. Bunda esa sud transportni baholash ekspertizasining xulosalari alohida ahamiyatga ega.

Mazkur holatda avtomobillarga yetkazilgan moddiy zarar miqdorini aniqlash uchun ikki uslub–transport vositasining hodisaga qadar bahosini aniqlash taqqoslash uslubida, transport vositasini ta’mirlab qayta tiklashga sarflanadigan  butlovchi  qismlar  va materiallar bahosi sarf-xarajatlar bo‘yicha yondashuv uslubida amalga oshiriladi.

Moddiy zararni aniqlashda transport vositasining eskirish foizi hisobga olinib, eskirish foiziga mos narxi tiklash qiymatidan olib tashlanadi.

  1. Transport vositasini ta’mirlab tiklash uchun ketadigan sarf-xarajatlari qiymatini aniqlash;

Transport vositalarini ta’mirlab tiklash uchun ketadigan sarf-xarajatlari qiymatini aniqlashda yo‘l transport xodisasiga uchragan avtomobilni texnik soz xolatini ta’mirlab tiklash uchun ketadigan barcha sarf-xarajatlari summasi aniqlanadi.

  1. Transport vositasini qoldiq qiymatini (narxi) aniqlash;

Taqdim etilgan transport vositasini ko‘zdan kechirish vaqtidagi aniqlangan texnik xolatiga ko‘ra ob’ektning shu rusumdagi texnik soz xoldagi transport vositasining o‘rtacha bozor baxosidagi qiymatiga nisbatan o‘rtacha bozor baxosi aniqlandi.

Mazkur holatda transport vositasini qoldiq qiymatini aniqlash uchun asosan taqqoslash uslubida, ayrim xolatlarda taqqoslash uslubiga qo‘shimcha sarf-xarajatlar bo‘yicha yondashuv uslubida amalga oshiriladi.

Transport vositasini qoldiq qiymatini (narxi) aniqlashda esa, yo‘l transport xodisasiga uchragan transport vositasini kelgusida foydalanishga yaroqli bo‘lgan mavjud qoldiq qiymati aniqlanadi.

  1. Transport vositalarini baxolash tadqiqotlari ob’ekti bo‘lib quyidagilar xisoblanadi:

– Murakkab buyum sifatida baholanadigan barcha rusumdagi avtomoto transport vositalari, ularning agregatlari, birikmalari, extiyot qismlari va x.k;

Transport vositalarini baholash tadqiqotlari predmeti bo‘lib transport vositasining rusumi, modeli, avtomoto transport vositalari va uskunalarning  turi, ularning ishlab chiqarilgan vaqti, transport vositalari va uskunalarning yurgan masofalari yoki ishlagan vaqti va ularning umumiy texnik xolati;

Transport vositalarini baholash tadqiqotlari o‘tkazuvchi ekspert yoki mutaxassisning vakolatiga quyidagilar kiradi va qo‘yiladigan savollar shulardan kelib chiqadi:

– Avtomoto transport vositalari va uskunalarning identifikatsiyasi, agar buning uchun boshqa turdagi ekspertiza o‘tkazilishi talab etilmasa ;

– Transport vositalari va uskunalar turini, rusumini, modelini, ishlab chiqarilgan vaqtini va texnik ko‘rsatgichlarini texnik pasport yoki boshqa hujjatlarda ko‘rsatilgan ma’lumotlarga to‘g‘ri kelishini tekshirish,  agar buning uchun boshqa turdagi ekspertiza o‘tkazilishi talab etilmasa;

– Transport vositalarini texnik xolati va shikastlar mavjudligi  haqidagi ma’lumotlarni tekshirish, agar buning uchun boshqa turdagi ekspertiza o‘tkazilishi talab etilmasa;

– Transport vositalari shikastlanish xarakterini va ularni bartaraf etish usullari;

– Ta’mirlash ishlari  narxini aniqlash;

– Extiyot qismlar narxini aniqlash;

–  Avtomoto transport vositasi narxini aniqlash;

– Yo‘qotilgan tovar qiymati miqdorini aniqlash;

– Avtomoto transport vositasining ishlab chiqarish va ta’mirlash sifatini aniqlash;

– Transport vositasini ta’mirlash bo‘yicha sarf-xarajatlar hisobotini amaldagi me’yoriy hujjatlarga mos kelishligini tekshirish.

X.Sulaymanova nomidagi Repblika sud
ekspertizasi markazining Surxondaryo viloyat
 bo‘limi eksperti, 2-darajali yurist  A.N.To‘raev

Skip to content