Шу йилнинг ёнғинлар юзасидан ўтказилган экспертизалар таҳлили шуни кўрсатдики, жорий йилнинг беш ойи давомида турли сабабларга кўра содир бўлган ёнғинлар факти бўйича экспертиза учун тақдим этилган материаллар кўпчиликни ташкил этган.
Ёнғин сабабини аниқлаш одатда ёнғинни текшириш асосий элементидир. Ёнғин ҳодисаси билан боғлиқ кейинги ҳаракатлар йўналиши текширувларга боғлиқ.
Ёнғинларнинг пайдо бўлиши биринчи навбатда инсоннинг ҳаракатлари ёки ҳаракатсизлиги натижасидир.
Ёнғин жиноий ҳаракатсизлик, қонунга кўра нормал ишлашини таъминлаши шарт бўлган шахсларнинг бепарволиги ва шунинг учун муайян объектнинг ёнғин ҳавфсизлиги натижасида юзага келиши мумкин. Ёнғин жиноий ҳаракатлар – мулкни йўқ қилиш ёки бузиш, шунингдек бошқа жиноятларни яширишга қаратилган ўт қўйиш натижасида бўлиши мумкин.
Ёнғин сабаблари одатда уч гуруҳга бўлинади.
Биринчи гуруҳга бепарволик, ёнғинга эҳтиёткорлик билан муносабатда бўлмаслик, шунингдек ёнғин ҳавфсизлиги қоидаларига риоя қилмаслик билан боғлиқ сабаблар киради.
Ёнғин сабабларининг иккинчи гуруҳига табиат кучлари таъсиридан келиб чиқадиган сабаблар киради: ўз-ўзидан ёниш, чақмоқ оқимлари, қуёш нурларининг тўпланиши ва бошқалар.
Ёнғин сабабларининг учинчи гуруҳи турли сабабларга кўра содир бўлган ўт қўйишлардир.
1 Мисол: Марказимизга ёнғин-техникавий экспертиза ўтказиш тўғрисида қарор қабул қилинган ва ёнғин иши бўйича ашёвий далил ва материаллар тақдим этилган. Экспертизага ёнғинни келиб чиқиш сабаблари аниқлаш ҳақида саволлар қўйилган.
Иш материалларини ўрганиб чиқилиб, ёнғин объектини кўздан кечириш жараёнида қуйидагилар маълум бўлди: фуқаро С. ўзининг яшаш уйида дам олаётган вақтида тахминан соат 02-30 ларда пақиллаган овоз эшитганлиги ва бироздан сўнг куйган хид келганлиги пайқаб яшаш хонасидан чиққан вақтида мехмонхонаси ёнаётганлиги кўриб, ёнғин ўчирувчиларга ҳабар берганлиги, қўшнилар билан ёнғинни ўчиришга ҳараркат қилишганлиги, ёнғин ўт ўчирувчилар келгунга қадар қўшнилар билан ёнғинни ўчириб олишганлиги, ушбу ёнғиндан мехмонхонадаги уй жихозлари зарарланганлиги, ёнғин терговга қадар текширув жараёнида ушбу мехмонхона электр розеткасига телефон қувватлагич уланган ҳолда қолдирилганлиги аниқланди ва у ёнғинга сабаб бўлганлиги аниқланди.
Ушбу тоифадаги амалиёт шуни кўрсатадики, аксарият ҳолларда жиноят объекти фуқароларнинг қурилиш бинолари ва турар-жой бинолари, шунингдек, уй-жой мулкдорлари томонидан турар-жой бинолари ҳовлиларида ва қўриқланмаган жойларда тунда қолдирилган транспорт воситаларидир. безорилик мақсадида ёки эгаларидан ўч олиш туйғуси билан содир этилган.
2-мисол: Марказимизга суд-кимёвий ва ёнғин-техникавий экспертиза ўтказиш тўғрисида қарор қабул қилинди ва ёнғин иши бўйича ашёвий далил ва материаллар тақдим этилди. Экспертизага ёнғинни келиб чиқиш сабаблари аниқлаш ҳақида саволлар қўйилган.
Иш материалларини ўрганиб чиқилиб, ёнғин объектини кўздан кечириш жараёнида қуйидагилар маълум бўлди: фуқаро Н. ўзининг шахсий “NEXIA” русумли, автотранспорт воситасида уйга келиб, автотранспорт воситасини яшаш уйининг олдида қулфлаб, қолдириб кетган. Соат 04-30 да қўшнилар уй эгасига ва ёнғин ҳавфсизлиги бўлимига автотранспорт воситаси ёнаётганлиги ҳақида ҳабар беришган. Ёнғин ҳавфсизлигининг ўт ўчириш машинаси тезда етиб келиб, ёнғинни бартараф этган.
Терговга қадар текширувчи ҳодим томонидан экспертга ёнғин объектини кўздан кечиришни ташкил этилганда, ёнғин содир бўлган автотранспорт воситасининг икки жойида, яъни олд капотининг устки қисмида ва орқа юкхона капотнинг устки қисмида ёнғиндан зарарланиш аломатлари мавжудлиги аниқланган ва ушбу ёнғин содир бўлган жойлардан ашёвий далил сифатида ҳолислар иштирокида суртма олиниб муҳрланиб, суд кимёвий экспертизасига тақдим этилган.
Суд кимёвий текширув тадқиқотларида ашёви далил сифатида тақдим этилган суртмаларда нефть маҳсулоти-бензиннинг излари мавжудлиги аниқланган.
Ўт қўйиш орқали содир этилган жиноят излари йўқ қилиш, бировнинг мулкини олов орқали қасддан йўқ қилиш ёки шикастлашдир.
Юқоридагилардан, эксперт фуқароларимизни ҳушёр ва эҳтиёткор бўлишга, транспорт воситаларини қўриқланмаган жойларда қолдирмасликка тавсия этади.
Х.Сулайманова номидаги РСЭМ ЁТЭЛ
Давлат суд эксперти Х.Б.Юнусов