Trasologik ekspertiza kontseptsiyasi, tasnifi va umumiy metodologiyasi

Trasologik ekspertiza sud ekspertizasi turlaridan biriga kiradi. Iz ekspertizasi protsessual harakat bo‘lib, uning natijasida texnika, fan, san’at va tegishli ta’lim sohasida zarur bilimga ega bo‘lgan shaxs dalillarni olish maqsadida ashyoviy dalillarni (izlarni) tekshiradi.

Izlar (ma’lumotlar) to’g’risidagi faktik ma’lumotlar iz ekspertizasining predmeti bo’lib, ular ekspert oldiga qo’yilgan vazifalar va savollar asosida aniqlanishi kerak.

Iz tekshiruvlarining tasnifi: (sxema No1)

1) Gomeoskopik tekshiruv (inson izlarini tekshirish):

1. a) barmoq izini tekshirish;
2. b) Inson tishlarini tekshirish;
3. v) qo’lqop izlari va inson kiyimining boshqa elementlarining izlarini tekshirish;
4. d) Odam izlarini tekshirish;
5. e) Inson tanasining turli qismlari (masalan, lablar) izlarini tekshirish;

2) Hayvonlarning izlarini tekshirish (hayvonlarning izlari va tishlari);

3) Mexanoskopik tekshirish (asboblar va asboblarning izlarini tekshirish);

1. a) Qulflarni va turli qulflash moslamalarini tekshirish;
2. b) Burilishlar va muhrlarni tekshirish;
3. v) transport vositalarini ekspertizadan o’tkazish;
4. d) o’g’irlik qurollari va o’g’irlik asboblari izlarini tekshirish;
5. e) Ishlab chiqarish mexanizmlarining izlarini tekshirish.

Bundan tashqari, iz tekshiruvlari quyidagilarga bo’linadi: (sxema No 2)

1) identifikatsiya qilish;

2) aniqlanmaydigan:

1. a) vaziyat;
2. b) diagnostika;
3. v) tasniflash;
4. d) qayta qurish;

3) bajarilish ketma-ketligiga ko’ra:

1. a) birlamchi;
2. b) qo’shimcha;
3. v) takroriy;

4) Mutaxassislarning soni va tarkibi bo‘yicha:

1. a) oddiy;
2. b) komissiyaviy;
3. c) murakkab.

Shuni ham aytish joizki, har qanday sud-tibbiy ekspertiza, shu jumladan, Trasologik ekspertiza ham tergovchi yoki sud qaroriga muvofiq amalga oshiriladi.

Trasologik tekshiruvlar o’tkazish metodologiyasining umumiy qoidalari

Trasologik ekspertiza metodologiyasi ekspertiza doirasida turli ob’ektlar va narsalarni tekshirish uchun qo’llaniladigan texnikalar, usullar va usullar, shuningdek, turli xil texnik vositalar tizimidan iborat.

Trasologik tekshirish ob’ektlari quyidagi guruhlarga bo’linadi:

1) ashyoviy dalillar (jinoyat izlari);

2) voqea joyining moddiy sharoiti;

3) voqea sodir bo’lgan joydagi vaziyatni o’z ichiga olgan protsessual hujjatlar (masalan, voqea joyini ko’zdan kechirish bayonnomasi);

4) ma’lumotnomalar;

5) Namunalar (ayrim turdagi ob’ektlarni tavsiflovchi yoki tekshirilayotgan ob’ektlarning xususiyatlarini ko’rsatish).

Trasologik ekspertiza ob’ektlari, shuningdek, identifikatsiyalash jarayonida bevosita ishtirok etuvchi va bilvosita identifikatsiyalashda ishtirok etuvchi ob’ektlarga bo’linadi.

Identifikatsiya qilishda bevosita va bilvosita ishtirok etuvchi ob’ektlar quyidagilarga bo’linadi:

1) shaxsni aniqlash masalasi hal qilinayotgan identifikatsiya qilinadigan ob’ektlar;

2) Boshqa ob’ektlarning xususiyatlarini aks ettiruvchi identifikatsiya qilinadigan ob’ektlar, lekin bu ob’ektlarning o’zi aniqlanmaydi.

Aniqlanadigan ob’ektlarga quyidagilar kiradi: odamlar, binolar, ob’ektlar, hayvonlar, mexanizmlar va boshqalar.

Trasologik tekshirish bosqichlari:

1) Dastlabki tadqiqotlar;

Ushbu bosqichda ekspert tadqiqot uchun olingan materiallar bilan tanishadi, ob’ektlarni ko’zdan kechiradi, ularning tergovchining qaroriga (tavsifiga) muvofiqligini tekshiradi, so’ngra ekspert ob’ektning qadoqlanishi va tashqi ko’rinishini fotosuratga oladi. Shundan so’ng, mutaxassis keyingi tadqiqotlar rejasini tuzishi kerak.

2) batafsil tadqiqot;

Batafsil tadqiqot bosqichida ekspert aniqlangan ob’ektning xususiyatlarini aks ettirishi kerak bo’lgan ob’ektning identifikatsiya belgilarini aniqlashi kerak. Identifikatsiya belgilarining turlari orasida: guruh va individual ahamiyatga ega bo’lgan belgilar mavjud. Shuningdek, xususiyatlar umumiy va o’ziga xos xususiyatlarga bo’linadi: ob’ektni bir butun sifatida tavsiflovchi (loyiha, shakli, vazni va boshqalar), o’ziga xos xususiyatlar ob’ektning detallari va qismlarini tavsiflaydi;

Belgilangan ob’ekt bilan bog’lanish xususiyatiga ko’ra, xususiyatlar zaruriy va tasodifiy belgilarga bo’linadi.

Belgilar paydo bo’lish vaqtiga ko’ra, ob’ektning qismlarga bo’linishi paytida paydo bo’lgan belgilarga va uning bo’linishidan oldin paydo bo’lgan belgilarga bo’linadi.

Vujudga kelish chastotasini baholash xarakteriga ko’ra, belgilar statistik jihatdan aniqlangan va sub’ektiv aniqlangan belgilarga bo’linadi.

Bundan tashqari, identifikatsiya davrini ham eslatib o’tish kerak, bu davrda ob’ektni uning displeylari orqali aniqlash mumkin. Batafsil tadqiqot bosqichida eksperimentning o’zi to’g’ridan-to’g’ri, shuningdek qiyosiy va alohida tadqiqotlar olib borilishi mumkin.

3) natijalarni baholash va xulosalarni shakllantirish;

Baholashning ushbu bosqichida ekspert aniqlangan mos keladigan va farqlovchi xususiyatlarni baholashi va taqqoslashi va keyinchalik xulosalar chiqarishi kerak.

Mutaxassisning xulosalari aniq shakllantirilishi va ikki xil ma’noga ega bo’lmasligi kerak, xulosalar qo’yilgan savolga aniq javob va tushuntirishni o’z ichiga olishi kerak;